Genişletilmiş Gerçeklik (XR), Artırılmış Gerçeklik (AR), Sanal Gerçeklik (VR) ve Karma Gerçeklik (MR): Aralarındaki Fark Ne?

Arthur C. Clarke, “yeterince gelişmiş her teknoloji büyüden farksız görünür” demişti. Bunun ne kadar doğru bir tespit olduğunu giderek daha açıkça görüyoruz. Her geçen gün daha da gelişen teknolojiler gündelik hayatımızı etkilemekle kalmıyor, onu baştan tanımlıyor. Bunun en iyi örnekleri genişletilmiş gerçeklik, artırılmış gerçeklik, sanal gerçeklik ve karma gerçeklik. Bu teknolojiler gerçeğin ne olduğuna dair algımızı tam anlamıyla değiştiriyor. Ancak bu terimler gerçekten ne anlama geliyor ve birbirlerinden hangi yönlerden farklılar? Bize ne sunuyorlar ve onlardan ne beklemelisiniz? Tüm bu soruları aşağıda cevaplıyoruz.

Sanal Gerçeklik (Virtual Reality – VR)

 VR, gerçeklik teknolojilerinin en eskisi ancak büyük ihtimalle halen en etkileyici olanı. Bu teknolojinin geçmişi 80’li yıllara kadar uzanıyor ve bir kavram olarak ortaya çıkışı çok daha eskilere dayanıyor: 1930’larda yazılan eserlerde bile neye benzediği detaylı olarak anlatılıyor. VR teknolojisi özel olarak üretilmiş gözlükler gerektiriyor. Bu gözlükler, HMD (head-mounted display, yani başa takılan ekran) adı verilen yüksek çözünürlüklü bir ekrana sahip. Ayrıca gerçekçi bir etki yaratmak için kulaklıkları bulunuyor. Gözlüğü taktığınızda ekranda sadece sanal bir dünya görüyorsunuz ve vücut hareketleriniz (örneğin başınızı çevirmek) ekrandaki görüntüyü değiştiriyor.

Bu teknolojinin modern olarak kullanılabilir ilk örneği 2010 yılında Oculus Rift tarafından üretildi. Tahmin edilebileceği üzere, Rift, oyun oynamak için geliştirilmiş bir VR gözlüktü. HTC ve Sony de kendi VR cihazlarını ürettiler ancak onların amacı da yine oyun oynamaktı. Diğer bir deyişle, VR teknolojisi günümüzde daha çok bilgisayar ve konsol oyunları için kullanılıyor. Bu çok pahalı bir teknoloji çünkü gözlük oyun oynamak için gerekli donanıma sahip değil, sadece yüksek çözünürlüklü bir ekranı bulunuyor. Ekranda sanal bir dünya gösterebilmesi için bir bilgisayara bağlı olması ve o bilgisayarın donanımını kullanması gerekiyor. Üstelik bu çok güçlü bir bilgisayar olmalı zira VR görüntüler muazzam bir işlem gücü gerektiriyor. Oculus, HTC ve Sony tarafından üretilen gözlükler hâlen 600 ila 900 USD arasında satılıyor ve güçlü bir bilgisayara da sahip olmanız gerektiğini düşünecek olursak, toplam maliyet önemli ölçüde artıyor.

Neyse ki benzer bir deneyimi daha ucuza elde edebilirsiniz. Ekranı olmayan gözlükler de var, bu da onların sadece bir “kılıf” olduğu anlamına geliyor. Bunların fiyatları sadece 15-20 USD arasında değişiyor, hatta isterseniz kartondan kendiniz de yapabilirsiniz. Bu gözlüklerin ön kısmında cep telefonunuzu koyabileceğiniz bir yuva bulunuyor. Yani cep telefonunuzun ekranını kullanmış oluyorsunuz, böylece bir bilgisayar kullanmaya gerek kalmıyor. Ancak oynayabileceğiniz oyunlar ve grafik kaliteleri oldukça sınırlı. Cep telefonları bilgisayarlar kadar güçlü bir donanıma sahip değil ve ekranları da gerçek VR gözlükler kadar yüksek çözünürlüklü değil. Yine de VR deneyiminin neye benzediği konusunda fikir edinmek istiyorsanız uygun fiyatlı bir seçenek olmayı başarıyorlar.

Oculus Quest 2

 Burada bir parantez açarak Oculus Quest 2’den kısaca bahsetmek istiyoruz. Bu da bir VR gözlüğü ancak fiyatı 400 USD kadar düşük olabiliyor. Türkiye’de ise ne yazık ki 10.000 TL’nin üzerinde bir fiyata sahip. Bir bilgisayara bağlamanıza gerek yok zira kendi donanımına sahip. Bu gözlük, cep telefonları ile hemen hemen aynı donanımı kullanıyor. Ekranı gerçek bir VR gözlük kadar yüksek çözünürlüklü değil fakat hâlen cep telefonlarından çok daha iyi.

Facebook, Oculus Quest 2 ile cep telefonu donanımına sahip bağımsız bir VR gözlük üretmiş ve bu oldukça iyi bir fikir olabilir. Bir servet dökmeye gerek kalmadan ideale yakın bir deneyim elde edebiliyorsunuz. Ancak ne yazık ki Oculus Quest 2 için kullanılabilen oyun ve uygulama sayısı çok fazla değil. Facebook bunların sayısını artırmazsa bu hibrid gözlük herhangi bir şeyi değiştiremeden unutulup gidebilir.

Artırılmış Gerçeklik (Augmented Reality – AR)

 AR, gerçek dünya görüntüsünün üstüne yerleştirilmiş sanal nesnelerden oluşuyor. Ağırlıklı olarak cep telefonları için geliştirilen bu teknoloji, gözlük ya da bilgisayar gibi ek donanımlar gerektirmiyor. Son birkaç yıl içerisinde üretilmiş bir cep telefonu kullanıyorsanız AR teknolojisini hemen şimdi deneyebilirsiniz. Kameranızı açın, herhangi bir yere doğrultun ve ekrandaki görüntüye emojiler eklemeye başlayın. Hatta kamerayı kendinize çevirin, Snapchat filtreleri bile AR teknolojisinin örnekleri arasında yer alıyor. Film kahramanlarından canavarlara, sevimli yaratıklardan uzaylılara kadar hemen hemen her şeyi kameranız ile elde edilen görüntünün üstüne yerleştirebilirsiniz. Üstelik bu görüntülerin kendi animasyonları bulunuyor ve kamera hareketlerinize uyumlu davranabiliyorlar. Ancak onlarla doğrudan etkileşim kurmanız ve örneğin dokunmanız mümkün değil. Sadece ekranda gördüğünüz üç boyutlu animasyonlardan oluşuyorlar. Bu teknoloji yalnızca oyunlar için değil ev dekorasyonu, mimari tasarımlar ve hatta Adobe Acrobat şifreleme aracı gibi çevrimiçi hizmetlere ulaşmak için bile kullanılabiliyor. AR eğlenceli bir teknoloji, pratik faydaları var ve sizi gerçek dünyadan ayırmıyor. Ancak VR’a kıyasla gerçekçi bir deneyim olduğunu söylemek pek de mümkün değil. Gerçeklik teknolojileri arasında en basit seçenek olduğunu söyleyebiliriz.

Genişletilmiş Gerçeklik (Extended Reality – XR)

 XR, VR teknolojisinin bir sonraki adımını temsil ediyor. Bu aslında tüm Gerçeklik Teknolojileri için kullanılan genel bir terim ancak pratikte giyilebilir VR ürünleri anlamına geliyor. VR teknolojisi için gözlükler kullanıldığından yukarıda bahsetmiştik. Peki, bu gözlüklere ek olarak tüm vücudunuzu kaplayan bir takım elbise giymeye ne dersiniz? Genişletilmiş gerçeklik sadece görmenizi değil hissetmenizi de sağlayan bir teknoloji. Örneğin oyun oynarken vurulursanız kıyafetiniz size kinetik bir tepki vererek bunu hissettirebiliyor. Kısacası, XR çok daha gerçekçi bir sanal gerçeklik teknolojisi ve elde edilen deneyimi daha da gerçekçi kılmak için gözlük dışında ekipmanlar da kullanıyor. Şu anda çok fazla örneği yok ancak birden fazla şirketin giyilebilir VR kıyafetleri üzerinde çalıştığı biliniyor ve bunları birkaç yıl içinde piyasada görebiliriz.

Karma Gerçeklik (Mixed Reality – MR)

 Bilim kurgu filmlerinde oyuncuların bir masa etrafında toplanıp o masa üzerinde holografik bir görüntü oluşturduklarını ve dokunarak bu görüntüyü değiştirdiklerini görmüşsünüzdür. Karma gerçeklik tam da bunu yapmayı hedefliyor. Amacı, gerçekçi bir deneyim sağlamak değil gerçek dünya ile sanal dünyayı bir araya getirerek işleri kolaylaştırmak. Gözlük kullanılan bir AR teknolojisi olduğunu söyleyebiliriz. İnsanlar MR gözlüklerini taktıklarında halen gerçek dünyayı görüyorlar ancak etkileşime girebilecekleri sanal nesneleri bu dünyaya ekleyebiliyorlar. Microsoft tarafından geliştirilen HoloLens şu anda bu teknolojinin tek örneği. HoloLens gözlüklerini takan kişiler, gerçek dünyadaki bir toplantı masasına herhangi bir üç boyutlu görüntüyü yansıtabiliyor ve dokunabiliyor.

Gerçeklik teknolojileri arasında en yenisi olmasına rağmen en çok dikkat çekeni olduğunu söyleyebiliriz zira sektör ayırt etmeden iş dünyasına ve ordulara odaklanıyor. Oyun oynamak için geliştirilmeyen tek gerçeklik teknolojisi bu. Elbette onunla oyun da oynayabilirsiniz ancak asıl amacı dünyanın farklı yerlerindeki kişileri sanal bir toplantı odasında bir araya getirmek ve gerçek nesneleri bu odanın etkileşime geçilebilen sanal öğeleri yapmak.